Odpowiedzialność nieletnich sprawców czynów karalnych wg. Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży – powstał w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
i Administracji, a opracował go Międzyresortowy Zespół, w skład którego wchodzili przedstawiciele: Ministerstwa Sprawiedliwości; Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu; Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej; Ministerstwa Zdrowia; Komendanta Głównego Policji, a głosem doradczym w pracach zespołu byli przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Dziecka, samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych.
W ramach Krajowego Programu zostały opracowane programy modułowe. Jednym z nich jest program usprawniający oraz zwiększający trafność i skuteczność oddziaływań szkoły w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją, a nosi on nazwę – Procedury postępowania nauczycieli i metody współpracy szkół z policją w sytuacji zagrożenia dzieci oraz młodzieży przestępczością i demoralizacją.
Do podejmowania działań interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych zobowiązuje szkołę również Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 roku w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem.
Paragraf 9 w/w Rozporządzenia stanowi: „Szkoły i placówki podejmują działania interwencyjne podlegające na powiadomieniu rodziców i policji w sytuacjach kryzysowych , w szczególności, gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają środki, o których mowa w paragrafie 1 cytowanego rozporządzenia”.
Paragraf 10 Rozporządzenia zobowiązuje szkoły i placówki do opracowania strategii działań wychowawczych i zapobiegawczych oraz interwencyjnych, wobec dzieci
i młodzieży zagrożonej uzależnieniem. W sytuacjach szczególnych zagrożeń np. związanych ze środkami odurzającymi psychotropowymi nauczyciele zobligowani są do procedury postępowania w sytuacjach szczególnych z uwzględnieniem zadań osób podejmujących interwencję.
Odpowiedzialność nieletnich sprawców czynów karalnych wg. Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
NIELETNI – ( art. 1 § 1 UPN) :
osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyła lat 17,
osoba, która nie ukończyła lat 18, wykazująca przejawy demoralizacji,
osoba do lat 21, względem której zostały orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze.
CZYN KARALNY – ( art. 1 § 2 pkt. 2 UPN) – czyn zabroniony przez ustawę jako:
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
wykroczenie określone w art. : 51, 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133, 143.
art. 6 . UPN - Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
- udzielić upomnienia,
- zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
- ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
- ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
- zastosować nadzór kuratora,
- skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
- orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
- orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku popełnieniem czynu karalnego,
- orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo- wychowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym,
- orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
- zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Postępowanie wyjaśniające
Postępowanie o czyny karalne prowadzone jest tylko , gdy sprawca jest ustalony z nazwiska. Postępowanie takie wszczyna Sąd Rodzinny i Nieletnich właściwy dla miejsca zamieszkania nieletniego lub właściwy dla jego miejsca pobytu.
Obowiązkiem policji jest przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie i niezwłoczne przesłanie materiałów wraz z zebranymi dowodami oraz śladami czynu zebranymi w ramach wykonywanych czynności w niezbędnym zakresie do sądu. W ramach tych czynności policja może przesłuchać nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego (na podstawie art. 20.1 Ustawy o policji – Policja może pobierać odciski linii papilarnych oraz zdjęcia i opisy wizerunku nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez ustawę jako przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego).
Nieletni , który po ukończeniu 15 r. życia dopuszcza się czynu zabronionego , tj. : zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała , spowodowanie katastrofy komunikacyjnej, zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym okrucieństwem, rozbój, porwanie statku, samolotu oraz przetrzymywanie zakładników; może odpowiadać za swój czyn jak osoba pełnoletnia. Postanowienie w tej sprawie musi wydać Sąd Rodzinny i Nieletnich.
Postępowanie o charakterze opiekuńczym
1/ W przypadku przejawów demoralizacji tj. manifestowania negatywnych form postępowania mających charakter utrwalony i występujący systematycznie , takich jak :
- zaniedbywanie obowiązku szkolnego
- naruszanie zasad współżycia społecznego
- spożywanie alkoholu i środków odurzających
- prostytucja
- włóczęgostwo
- ucieczki z domów, wagary
- udział w grupach przestępczych
- przynależność do subkultur i nieformalnych grup młodzieżowych
2/ W przypadku stwierdzenia zaniedbywania ze strony rodziców:
- z przyczyn zawinionych przez nich , tj. alkoholizm , narkomania , prostytucja , przemoc w rodzinie, rozpijanie , odbywanie kary więzienia, zaniedbywanie potrzeb dziecka
- z przyczyn niezawinionych , tj. choroba psychiczna , upośledzenie umysłowe , brak pracy , trwała przeszkoda uniemożliwiająca opiekę , wypadki losowe
3/ W przypadkach popełnienia czynów kwalifikowanych z KW lub przestępstwa za które nieletni nie odpowiada
W takich przypadkach sporządza się wniosek opiekuńczy do Sądu Rodzinnego opisujący sytuację nieletniego oraz w czym przejawia się jego demoralizacja. Wówczas Sąd decyduje , jaki środek wychowawczy , leczniczo – wychowawczy lub opiekuńczy / zmieniający lub nie zmieniający środowisko dziecka/ orzeka wobec nieletniego.
W przypadkach zagrażających życiu lub zdrowiu dziecka sporządza się wniosek o natychmiastowym interwencyjnym umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo – wychowawczej.
Procedury postępowania nauczycieli
Działania interwencyjne
- W przypadku uzyskania informacji, że uczeń który nie ukończył 18 lat, używa alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, bądź przejawia inne zachowania świadczące o demoralizacji, nauczyciel:
- Przekazuje uzyskaną informację wychowawcy klasy.
- Wychowawca informuje o fakcie pedagoga/psychologa szkolnego i dyrekcję szkoły.
- Wychowawca wzywa do szkoły rodziców/prawnych opiekunów ucznia i przekazuje im uzyskaną informację. Przeprowadza rozmowę z rodzicami oraz – w ich obecności – z uczniem. W przypadku potwierdzenia informacji, zobowiązuje ucznia do zaniechania negatywnego postępowania, rodziców zaś bezwzględnie do szczególnego nadzoru nad dzieckiem.
- Jeżeli rodzice odmawiają współpracy lub nie stawiają się do szkoły, a nadal z wiarygodnych źródeł napływają informację o przejawach demoralizacji ucznia, szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub Policję ( specjalista ds. nieletnich).
- Podobnie, szkoła powiadamia sąd lub Policję, jeżeli wykorzysta wszystkie dostępne jej środki oddziaływań wychowawczych, (rozmowa z rodzicami, ostrzeżenie ucznia, spotkanie z pedagogiem, psychologiem, itp.) i ich zastosowanie nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji, zgodnie z warunkami określonymi w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
- Jeżeli uczeń przejawia powyższe zachowania po ukończeniu 18 roku życia, a nie jest to udział w działalności grup przestępczych czy popełnienie przestępstwa, postępowanie nauczyciela w takim przypadku powinno być określone przez wewnętrzne regulaminy szkoły.
- Powiadamia o swoich przypuszczeniach wychowawcę klasy.
- Odizolowuje ucznia od reszty klasy, ale ze względów bezpieczeństwa nie pozostawia go samego; stwarza warunki, w których nie będzie zagrożone jego życie ani zdrowie.
- Wzywa lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości, ewentualnie udzielenia pomocy medycznej.
- Zawiadamia o fakcie dyrektora szkoły oraz rodziców/opiekunów, których zobowiązuje do niezwłocznego odebrania ucznia ze szkoły.
- W przypadku odmowy ze strony rodziców /opiekunów, o pozostaniu ucznia w szkole, czy też przewiezieniu ucznia do placówki służby zdrowia, bądź też przekazania go do dyspozycji funkcjonariuszom policji decyduje lekarz, po ustaleniu aktualnego stanu zdrowia ucznia
i w porozumieniu z dyrektorem szkoły/placówki. - W przypadku ucznia będącego pod wpływem alkoholu – jeżeli rodzice odmawiają przyjazdu, a uczeń jest agresywny wobec kolegów, nauczycieli, bądź swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia albo zagraża życiu lub zdrowiu innych – szkoła zawiadamia najbliższą jednostkę Policji.
- W przypadku stwierdzenia stany nietrzeźwości (stężenie we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu lub w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3) policja ma możliwość przewiezienia ucznia do izby wytrzeźwień, lub w przypadku jej braku, do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych – na czas niezbędny do wytrzeźwienia ( max do 24 godzin). O fakcie umieszczenia zawiadamia się rodziców/opiekunów (oraz sąd rodzinny, jeżeli uczeń nie ukończył 18 lat).
- Jeżeli zdarzenia, w których uczeń ( przed ukończeniem 18 lat) znajduje się pod wpływem alkoholu lub narkotyków na terenie szkoły, powtarzają się, świadczy to o jego demoralizacji. Nakłada to na szkołę obowiązek powiadomienia policji ( specjalisty ds. nieletnich ) lub sądu rodzinnego o tej szczególnej sytuacji.
- Spożywanie przez ucznia, który ukończył 17 lat, alkoholu na terenie szkoły stanowi wykroczenie z art. 43 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Należy o tym fakcie powiadomić Policję. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tej instytucji.
W przypadku, gdy nauczyciel znajduje na terenie szkoły substancję przypominającą wyglądem narkotyk powinien podjąć następujące kroki:
- Nauczyciel zachowując środki ostrożności zabezpiecza substancję przed dostępem do niej osób niepowołanych oraz ewentualnym jej zniszczeniem do czasu przyjazdu Policji, próbuje ( o ile to jest możliwe w zakresie działań pedagogicznych) ustalić do kogo znaleziona substancja należy.
- Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu dyrekcję szkoły i wzywa Policję.
- Po przyjeździe Policji niezwłocznie przekazuje zabezpieczona substancję i przekazuje informacje dotyczącą szczegółów zdarzenia.
W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że uczeń posiada przy sobie substancję przypominającą narkotyk, powinien podjąć następujące kroki:
- Nauczyciel w obecności innej osoby (wychowawca, pedagog, dyrektor itp.) ma prawo żądać, aby uczeń przekazał mu tę substancję, pokazał zawartość torby szkolnej oraz kieszeni (we własnej odzieży), ewentualnie innych przedmiotów budzących podejrzenie, co do ich związku z poszukiwaną substancją. Nauczycielowi nie wolni (nie ma prawa) samodzielnie wykonać czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia – jest to czynność zastrzeżona wyłącznie dla Policji.
- O swoich spostrzeżeniach powiadamia dyrekcję szkoły.
- Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu rodziców/opiekunów ucznia
i wzywa ich di natychmiastowego stawiennictwa. - W przypadku, gdy uczeń na prośbę nauczyciela nie chce przekazać substancji, ani pokazać zawartości teczki, szkoła wzywa Policję, która po przyjeździe zabezpiecza znalezioną substancję i zabiera ją do ekspertyzy.
- Jeżeli uczeń wyda substancję dobrowolnie, nauczyciel, po odpowiednim jej zabezpieczeniu, zobowiązany jest bezzwłocznie przekazać ją do jednostki Policji. Wcześniej próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył substancję. Całe zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie dokładną notatkę z ustaleń wraz ze swoimi spostrzeżeniami.
Zgodnie z przepisami Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – w Polsce karalne jest:
Art. 59.1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 62.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 58.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 56.1. Kto, wbrew przepisom art. 33-35 i 37, wprowadza do obrotu środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową albo uczestniczy w takim obrocie,
podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Każde z wymienionych zachowań jest czynem karalnym w rozumieniu przepisów Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jeśli sprawca jest uczeń, który ukończył 13 lat a nie ukończył 17 lat.
Natomiast z przestępstwem mamy do czynienia, jeżeli któryś z wymienionych czynów popełni uczeń, po ukończeniu 17 lat. W takiej sytuacji mają zastosowanie przepisy Kodeksu Postępowania Karnego. Jeżeli przestępstwo ma miejsce na terenie szkoły, należy wezwać Policję.
